#Geografija

Lekcija: Vreme

Isti pogled u različitim vremenskim uslovima.

geografija_5_20_1_leto

geografija_5_20_2_zima_mirna

geografija_5_20_3_zima_sneg

Kakvo je vreme napolju ili kakvo će vreme biti?

Kada to pitamo, mislimo na stanje u atmosferi iznad nekog mesta, jer vremenske prilike zavise od prilika u atmosferi.

Zato kažemo da je vreme trenutno atmosfersko stanje iznad nekog mesta.

Vreme je podložno brzim promenama i zavisi od osobina vazdušnih masa iznad tog mesta.

Kažemo da su osnovni tipovi vremena: toplo i suvo, toplo i vlažno, hladno i suvo i hladno i vlažno.

VREMENSKI ELEMENTI

Procesi koji se odvijaju u troposferi i određuju vremenske prilike na Zemlji uslovljeni su Sunčevim zračenjem. Samo deo ovog zračenja dospeva do površine Zemlje, jer ga čestice u atmosferi rasipaju, upijaju i odbijaju.

Sva energija koju atmosfera i Zemljina površina primaju od Sunca naziva se Sunčevo zračenje (insolacija).

geografija_5_20_4_sunce_zagreva_zemlju

Sunčevo zračenje zagreva Zemljinu površinu, ta površina potom otpušta toplotu i zagreva vazduh iznad sebe. Vazduh se ne greje direktno Sunčevim zračenjem već od podloge iznad koje se nalazi.

geografija_5_20_5_zagrevanje_vazduha

Merenje Sunčevog zračenja vrši se heliografom i izražava u časovima tokom godine.

Zagrevanje i hlađenje kopnenih i vodenih površina se razlikuje, samim tim se i vazduh iznad ovih površina različito zagreva. Kopno se brzo zagreje ali i ohladi, a vodi treba duže da se zagreje ali zato i dugo zadržava primljenu toplotu.

Proučavanjem atmosfere bave se dve nauke - klimatologija i meteorologija.

Klimatologija proučava klimu na Zemlji i njen uticaj na živi svet.

Meteorologija proučava vreme i stanje vremenskih elemenata (Sunčevo zračenje, temperatura, vazdušni pritisak, vetar, oblačnost, vlažnost vazduha i padavine).

TEMPERATURA VAZDUHA je toplotno stanje vazduha i pokazuje njegov stepen zagrejanosti. Ona se stalno menja, u toku dana i smenom obdanice i noći, ali i u toku godine smenom godišnjih doba.

Temperatura vazduha meri se instrumentom koji se zove termometar.

S obzirom na to da se vazduh zagreva od toplote koju otpusti podloga iznad koje se nalazi, ona i zavisi od zagrejanosti te podloge. Prema tome, od ekvatora ka polovima smanjuje se stepen zagrejanosti vazduha, tj. temperatura vazduha.

geografija_5_20_7_sunce_podloga

Temperatura se smanjuje i sa povećanjem nadmorske visine. Na svaki kilometar nadmorske visine temperatura se smanjuje za oko 6°C.

geografija_5_20_8_temp_planine

Temperatura je u toku dana najniža u zoru, pre svitanja, a najviša je u 14 h.

VAZDUŠNI PRITISAK

Kao i svaka druga materija i vazduh ima težinu kojom vrši pritisak na Zemljinu površinu, to je vazdušni pritisak.

Vazdušni pritisak merimo barometrom i izražavamo u milibarima (mb).

geografija_5_20_9_barometar

Normalnim vazdušnim pritiskom smatra se 1013 mb izmerenih na 45° geografske širine na nivou mora, pri temperaturi od 0°C. Ako je vrednost izmerenog pritiska veća od 1013 mb, kažemo da je pritisak povišen, a ako je ispod 1013, kažemo da je pritisak snižen.

Vazdušni pritisak nije ni uvek ni svuda isti. Menja se u zavisnosti od nadmorske visine, temperature i vlažnosti vazduha.

Sa povećanjem nadmorske visine smanjuje se gustina vazduha, pa pritisak opada. Topliji vazduh je ređi, lakši i vrši manji pritisak. Hladniji vazduh je naprotiv gušći i teži, i samim tim je tada vazdušni pritisak veći. Ako je vazduh vlažniji, njegova težina i pritisak na podlogu su manji (zato kažemo pred kišu “pada pritisak“ – vazduh već postaje vlažniji iako kiša nije počela).

geografija_5_20_10_pritisak

VETROVI I PODELA VETROVA

Vazduh se neprekidno kreće.

To se događa zbog razlike u temperaturama vazduha i vazdušnim pritiscima.

Vazduh se kreće iz oblasti višeg vazdušnog pritiska u oblast nižeg vazdušnog pritiska.

Svako horizontalno kretanje vazduha naziva se vetar.

geografija_5_20_11_vetar

On ima pravac, brzinu i jačinu. Veća razlika u vazdušnim pritiscima dve oblasti znači i jaču snagu i brzinu vetra.

Pravac i brzina vetra određuje se Vildovim vetrokazom. Pomoću njega se lako može odrediti pravac, ali snaga se može odrediti samo približno zbog toga što vetar duva na mahove promenljivom brzinom.

Za tačnije određivanje brzine vetra koristimo anemometar.

Pravac vetra označavamo stranom sveta odakle vetar duva, a brzinu metrima u sekundi.

Prema trajanju i prostoru u kome duvaju, vetrove delimo na tri grupe:

stalne,
periodične i
lokalne.

Stalni vetrovi duvaju tokom cele godine iz istog pravca i na velikom prostoru, zato se još nazivaju i planetarni. Na Zemlji postoje oblasti gde je stalno visok pritisak i oblasti gde je stalno nizak, između te dve oblasti stvaraju se stalni vetrovi. U umerenim toplotnim pojasevima to su zapadni vetrovi, u hladnim istočni, a žarkom pojasu pasati.

Periodiči vetrovi duvaju u pojedinim oblastima u pravilnim razmacima - sezonama, zato ih još nazivamo i sezonski vetrovi. Zimi duvaju sa kopna prema moru, a leti obratno. Najpoznatiji sezonski vetrovi su monsuni, a nastaju zbog razlike u zagrevanju kopnene i vodene površine.

Lokalni vetrovi su karakteristični za manja područja. Nastaju pod uticajem lokalnih prirodnih uslova. Takvi vetrovi su košava (u severoistočnom delu Srbije) i bura i jugo (koji duvaju u Jadranskom primorju).

VLAŽNOST VAZDUHA I OBLAČNOST

U vazduhu uvek ima vlage – vodene pare.

Ona isparava sa vodenih površina, kopna i biljnog pokrivača i dospeva u atmosferu.

Količina vodene pare utiče na vlažnost vazduha.

Para se meri higrometrom i izražava u procentima.

geografija_5_20_12_higrometar

Vlažnost vazduha zavisi od temperature vazduha. Što je topliji vazduh, to više vlage može da primi i vlažnost vazduha je manja. Kada smanjimo temperaturu vazduha, to jest kada vazduh bude hladniji, vlažnost vazduha se povećava.

Topao vazduh se izdiže iznad Zemljine površine i hladi na određenoj temperaturi.

Kada se vlažnost poveća do maksimalne vrednosti, višak vodene pare pretvara se u sitne kapljice vode ili kristale leda i od toga nastaju oblaci.

Ako se sve to desi u prizemnom sloju vazduha, kondenzuje se vodena para stvarajući maglu. Magla je zapravo prizemni oblak.

Oblake prema izgledu delimo u tri grupe:

pramenaste,
slojevite i
gomilaste oblake.

Oblaci se neprestano kreću i menjaju oblik, pa postoje kombinacije tri osnovna tipa. Površina neba prekrivena oblacima naziva se oblačnost.

geografija_5_20_13_oblaci

PADAVINE

Kada kapi vode i kristali leda u oblacima dostignu određenu veličinu, izlučuju se u obliku padavina u tečnom ili čvrstom stanju.

Količina padavina meri se kišometrom i izražava u milimetrima.

Padavine delimo na

visoke i
niske padavine.

Visoke padavine izlučuju se iz oblaka: kiša, ledena kiša, sneg, zrnasti sneg, susnežica, krupa, grad, sugradica. Niske padavine se obrazuju neposredno na tlu: rosa, rosulja, inje, slana, poledica.

VREME I PROGNOZA VREMENA

Svi vremenski elementi i pojave osmatraju se u toku dana.

Osmatranja vršimo u određenim vremenskim intervalima. Njihovo merenje obavljamo u meteorološkim stanicama.

Mreža mernih stanica omogućava merenje na velikoj teritoriji. Svaka stanica je opremljena raznovrsnim meteorološkim instrumentima, koji se postavljaju u meteorološke kućice.

Podatke o stanju atmosfere dobijamo iz brojnih meteoroloških satelita.

geografija_5_20_14_Meteorološka_stanica_Karađorđev_park

Obrađeni podaci sa meteoroloških stanica ucrtavaju se u sinoptičke karte. Stalnim praćenjem vremena i njegovih promena možemo predvideti razvoj vremenskih prilika iznad nekog mesta ili oblasti. Na osnovu toga daje se prognoza vremena za kraći ili duži period. Prognoza vremena se redovno saopštava sredstvima javnog informisanja i bitna je za različite delatnosti na otvorenom, kao što su: poljoprivreda, saobraćaj, turizam...