#Geografija

Lekcija: Reljef: planine i ravnice

Reljef su sva uzvišenja, ravnice i udubljenja na Zemljinoj površini.

Reljef u prošlosti nije izgledao kao što izgleda danas. On se stalno menja, ali pošto se to dešava izuzetno sporo, te promene su gotovo neprimetne.

U odnosu na prošlost reljef se drastično promenio, gde su nekada bili okeani i mora sada su neke od najviših planina na Zemlji.

Shtreber test

Šta su venačne planine?

Planine nastale duž pukotina pri izdizanju i spuštanju slojeva sedimentnih stena.

Planine nastale nabiranjem slojeva sedimentnih stena vertikalnim pokretima Zemljine kore.

Planine nastale nabiranjem slojeva sedimentnih stena horizontalnim pokretima Zemljine kore.

Površina vode u Svetskom moru izabrana je kao osnova od koje merimo visinu na kopnu.

Visinu planinskih vrhova bilo gde u svetu merimo od nivoa mora.

Nadmorska visina je visina izmerena od nivoa mora.

Relativna visina - visina između dve tačke na kopnu.

Dubina okeana, mora ili neke vode na kopnu meri se od površine vode do dna.

Ravnice - prostrani ravni delovi kopna. Ravnice do 200 m nadmorske visine nazivaju se nizije. Najveća nizija u Srbiji je Panonska nizija.

Na kopnu postoje zatvorena udubljenja u reljefu (baseni), koji imaju dno niže od nivoa mora, i njih nazivamo depresije.

Najpoznatija depresija je basen Mrtvog mora, tu je površina mora 403 m niža od nivoa Svetskog mora.

Planine su uzvišenja u reljefu viša od 500 m nadmorske visine.

Po visini delimo ih na:

niske planine (500-100 m nadmorske visine),
srednje planine (1000-2000 m nadmorske visine),
visoke planine (preko 2000 m nadmorske visine).

BORE I RASEDI

Unutrašnje sile Zemlje predstavljaju sila Zemljine teže/gravitacija i sila unutrašnje Zemljine toplote. Njima nastaju najkrupniji oblici reljefa.

Delovanjem unutrašnjih sila nastaju tektonski pokreti koji oblikuju:

kontinente i okeanske i morske basene,
planine i kotline.

Promene koje dovode do pomeranja obalske linije – na mestima gde se kopno podigne dolazi do povlačenja mora, a na mestima gde se spusti do nadiranja mora na kopno – spore su promene. Izdizanje i spuštanje delova Zemljine kore je spor proces. Neki delovi se godišnje podignu, a neki spuste za nekoliko milimetara.

geografija_5_17_1_pomeranje_obaske_linije

Pokreti kojima nastaju planine dovode do izdizanja ili spuštanja Zemljine kore i mogu biti horizontalni ili vertikalni.

Vertikalnim pokretima dolazi do izdizanja ili spuštanja delova Zemljine kore duž pukotine koja se naziva rased. Na ovaj način nastaju rasedne ili gromadne planine i kotline.

geografija_5_17_2_gromadne_stvaranje

Horizontalni pokreti dovode do nabiranja slojeva sedimentnih stena i tako nastaju venačne ili nabrane planine. Iz samog imena možemo videti da osnovni oblik u reljefu koji nastaje ovim pokretom jeste bora.

geografija_5_17_3_sedimentne_stvaranje_boranje

Gromadne planine, po mestu nastanka, u vezi su sa starim kontinentalnim delovima na kojima su se u procesu pomeranja litosfernih ploča stvarali rasedi.

One su niže od venačnih, imaju zaobljeni vrh i okružene su kotlinama. To su Ural, Altaj, Apalači, Brazilske planine, Švarcvald i Vogezi.

Venačne planine su visoke, imaju oštre vrhove i strme strane, pružaju se u obliku dugačkih venaca u dva osnovna pravca:

Meridijanski – duž zapadnih obala Severne i Južne Amerike -> Kordiljeri i Andi,
Uporedni – duž južnih obala Evrope i Azije -> Pirineji, Alpi, Apenini, Dinaridi, Karpati u Evropi i Himalaji u Aziji.

geografija_5_17_4_mapa_gromadne_venacne