Lekcija: Razvoj srpskog književnog jezika

Srpskoslovenski, ruskoslovenski, slavenosrpski

Učili smo već o staroslovenskom jeziku. Sećate se već, ili ste se podsetili iz lekcije za prethodni razred, da je ovaj jezik bio bogoslužbeni i književni jezik u srpskim srednjovekovnim državama. Kako su crkvene knjige konstantno prepisivane, prepisivači su, malo spontano, a malo svestno, dodavali neke osobine svog govora u tekstove koje su prepisivali. Na taj način je staroslovenski menjan, pa je tako na tlu srpskih zemalja nastala srpska redakcija staroslovenskog jezika ili srpskolovenski jezik.

Srpskoslovenski jezik je nastao najverovatnije u XII veku, a smatra se da je bio u upotrebi sve do XVII veka.

Ovim jezikom su pisali pisci srednjovekovne književnosti: Stefan Prvovenčani, Domentijan, Teodosije, despot Stefan Lazarević, sveti Sava...

Najstariji rukopis na srpskoslovenskom jeziku nastao je u XII veku i to je Miroslavljevo jevanđelje.

Miroslav je bio stric Svetog Save i humski knez. On je za sebe naručio da se prepiše Jevanđelje, i tako je ovaj rukopis dobio ime.

Miroslavljevo-jevandjelje-Small

Prvo sačuvano delo na srpskoslovenskom jeziku je Žitije svetog Simeona, koje je sveti Sava napisao u VIII veku.

Dušanov zakonik je tekst pravne sadržine, i on je napisan na jeziku koji je bio još bliži narodnom.

11987103dusanov zakonik_n

Nakon pada srpskih država pod tusku vlast književni rad je uglavnom bio ograničen na prepisivanje crkvenih knjiga. Nakon velike seobe iz 1690. godine, kada je srpski narod iz Srbije otišao na prostore tadašnjeg Austrijskog carstva severno od Save i Dunava, kaluđeri i sveštenici su nastavili da prepisuju knjige i na novom tlu. Zbog velikog verskog i političkog pritiska, srpska crkva je zatražila pomoć od pravoslavne Rusije, koja šalje svoje ruske učitelje. Oni sa sobom donose knjige na ruskoslovenskom jeziku i otvaraju škole.

Ruskoslovenski jezik je postisnuo srpskolovenski polovinom XVIII, a smatra se da je u upotrebi bio do kraja XVIII veka.

Ovim jezikom se, sa manjim izmenama, i danas služi u našoj crkvi.

I u srpskoj književnosti se pisalo ovim jezikom. Najznačajniji pisci tog vremena su Zaharija Orfelin i Jovan Rajić. Oni su pisali na sva tri jezika - ruskoslovenskom, nardonom i ruskom.

Orfelin_-_Kaligrafija

Najpoznatija Orfelinova pesma je Plač Serbiji, objavljena 1761. godine na narodnom i 1763. godine na ruskomslovenskom jeziku. Biografiju Petra Velikog objavio je na ruskom 1772. godine.

Jovan Rajić je na narodnom jeziku napisao spev Boj zmaja s orlovi, a na ruskoslovenkom jeziku napisao je Istoriju raznih slovenskih narodov 1794. godine.

Istorija_serbov_raic-min

Nakon što su se ruski učitelji vratili u Rusiju, pisci u ruskoslovenski jezik počinju da unose i elemente srpskog narodnog jezika. Tako je pred kraj XVIII veka nastao slavenosrpski jezik, koji je u upotrebi bio do polovine XIX veka, tj. do Vukove reforme.

Prvo delo objavljeno na ovom jeziku bio je Slavenosrpski magazin Zaharije Orfelina, i to 1768. godine. Jovan Sterija Popović, Sava Mrkalj, Hovan Hadžić i Milovan Vikadović su samo neki od pisaca koji su u tom periodu pisali slavenosrpskim jezikom.

JovanSterijaPopovic-spomenplocanaku

Od druge polovine XVIII veka počinje ideja pisanja isključivo na narodnom jezku. Dositej Obradović je imao jako bitnu ulogu u ovome, budući da u svom Pismu Haralampiju iz 1783. godine govori o potrebi da učeni ljudi pišu na narodnom jeziku.

Njegovu ideju su sledili mnogi pisci i konačno se, početkom XIX veka, javljaju pokušaji reforme ćirilice.

Sava Mrkalj je 1810. godine u svom spisu Salo debeloga jera libo azbukoprotres reformisao ćirilicu, tako što je sačinio azbuku od 20 slova.

Njegova reforma nikada nije sprovedena budući da se sa rešenjima koje je ponudio nije slagala srpska crkva.

azbuka